زندگی نامه حکیم سبزواری
حاج ملا هادى سبزوارى متخلص به اسرار در سال 1212 هجرى در سبزوار متولد شد، در حدود هفت هشت سالگى آموزش صرف و نحو را شروع کرد.
ده سال داشت که پدرش براى انجام مناسک حج، به مکه رفت و هنگام بازگشت از سفر حج در بین راه در شیراز بیمار شد و در همان شهر فوت نمود.
با اینکه مرگ پدر مشکلات و معضلات زیادى را براى این کودک ایجاد کرده بود، اما فقدان پدر مانع پیشرفت تحصیلى او نشد و ملا هادى با تمامى توان در راه کسب علم و دانش تلاش کرد و پس از مدتى به مشهد مقدس عزیمت نمود و نزد استاد ملا حسین سبزوارى به تحصیل اصول، فقه و درسهاى عربى پرداخت.
در سن بیست سالگى به اصفهان رفت و در حوزه علمیه ملا محمد اسماعیل اصفهانى و ملا على نورى حکیمان نامدار و مشهور آن زمان، به تحصیل علم حکمت پرداخت. در مدت هشت سال اقامت در اصفهان، تمام وقت به تحصیل و مطالعه اشتغال داشت به طورى که جز درس خواندن همه چیز را فراموش مىکرد.
در شرح زندگى این حکیم بزرگ نوشتهاند: در همان روزهاى جوانى که وى در اصفهان به تحصیل مشغول بود، از وطن برایش نامه هایى مىآمد، ولى حکیم هیچیک از نامهها را باز نمىکرد، که مبادا در آنها خبر ناگوارى باشد و سبب حواس پرتى و مانع تحصیل او شود، تا پس از پایان تحصیل که مىخواست به وطن برگردد، آنها را باز کرد، در یکى از نامهها خبر درگذشت یکى از آشنایان را یافت، این بود که شکر خداى را بجاى آورد، که چه خوب شد زودتر از آن خبر ناگوار مطلع نشده تا سبب لطمه به تحصیل او شود.
سپس به مشهد مقدس بازگشت و در یکى از حوزههاى علمى آن شهر، به مدت پنج سال، به تدریس فقه و اصول و حکمت اشتغال ورزید.
بعد عازم سفر حج بیت الله الحرام شد، پس از بازگشت از سفر حج به سبزوار رفت و در آن شهر اقامت نمود. ملا هادى سبزوارى تا آخر عمر در سبزوار بود و به مطالعه، تحقیق، تدریس طلاب علوم دینى و تالیف اشتغال داشت.
آثار حکیم حاج ملا هادى سبزوارى عبارتند از:
1 - حواشى بر اسفار اربعه آخوند ملاصدرا.
2 - حواشى بر کتاب: الشواهد الربوبیه.
3 - حواشى بر کتاب: مبدا و معاد ملاصدرا.
4 - حواشى بر کتاب: مفاتیح الغیب ملاصدرا.
5 - شرح مثنوى، مولا جلال الدین رومى.
6 - تالیف کتاب: اسرارالحکم، که حاوى اسرار عبادات است.
7 - شرح اسماء که بر اساس آیات قرآن کریم اسماء الهى را شرح داده است.
8 - شرح منظومه. این کتاب یک دوره علم منطق و فلسفه است، حکیم آن را در اوائل جوانى خود نوشته و منتخبى از کتاب اسفار و سایر آثار ملاصدرإ؛بب$ است. این کتاب از تاریخ تالیف تاکنون جزو متون درسى حوزههاى علمیه مىباشد.
این کتاب چون از کتابهاى مهم درسى است، بیش از سایر آثار حکیم سبزوارى به چاپ رسیده و فلاسفه و حکماى بزرگى بر آن شرح و حاشیه نوشتهاند.
برخى از شارحین و حاشیههاى منظومه بدین قرار است:
1 - استاد بزرگ، میرزا ابوالحسن شعرانى.
2 - دانشمند نامدار ایزوتسو استاد دانشگاه مک گیل و سایر دانشگاههاى معتبر، شرح و حواشى و مقدمهاى بر این کتاب نوشته و به مناسبت صدمین سال درگذشت حکیم حاج ملا هادى سبزوارى، به انگلیسى چاپ شده است.
3 - سید فاضل میلانى قسمت امور عامه شرح منظومه را با حواشى خود حاجى و تعلیقهاى شیخ محمد تقى آملى، چاپ کرده است.
4 - استاد شهید مرتضى مطهرى نیز شرح منظومه حکیم سبزوارى را در دو مرحله خلاصه و مبسوط شرح داده، و هر دوره، در دو جلد چاپ شده است.
5 - استاد زین الدین (جعفر) زاهدى، منظومه را در سه جلد و 1930 صفحه به فارسى شرح نموده است.
6 - استاد سید محمد جواد ذهنى تهرانى نیز، منظومه را تحت عنوان: فصول الحکمه، در سه جلد و 1200 صفحه شرح و تفسیر کرده است.
اثر دیگر حکیم سبزوارى رسائل است، که از یازده قسمت از سوالهاى دانشمندان و پاسخ به آنها از سوى حکیم سبزوارى تشکیل یافته، و استاد و حکیم بزرگ، سید جلال الدین آشتیانى آنرا تصحیح کرده، مقدمه نوشته و در سال 1370 هجرى شمسى به چاپ رسانده است.
این حکیم بزرگ، در زمینه فقه و اصول و رجال هم تدریس و آثارى داشته، که متاسفانه روى آنها کارى صورت نگرفته و اقدام به چاپ نشده است!
خصوصیات اخلاقى حکیم سبزوارى را اینطور نوشتهاند:
1 - مطالعه و تلاش پیوسته علمى.
2 - به هدر ندادن وقت و حداکثر استفاده از آن.
3 - پرهیز از نام و عنوان و مظاهر دنیایى.
4 - خوددارى از بند و بستهاى معمول دنیایى.
5 - انتخاب زهد و ساده زیستى.
6 - تامین زندگى از دارایى شخصى و ملک موروثى خود.
7 - خوددارى از نزدیک شدن به حکومتها براى بهره بردارى مادى و اندوختن مال و ثروت.
8 - مراقبت از اینکه فرزندانش از عنوان او استفاده نکنند و به جان و مال مردم نیفتند و از این ناحیه سوء استفاده و فسادى ناشى نگردد.
9 - استفاده از دعاها و ذکرهایى که از ناحیه ائمه اطهار وارد شده و شیوه حکماء و فقهاء بزرگ هم در مورد ریاضت، بر آن استوار بوده است.
10 - حکیم سبزوارى در مشرب عرفان پیرو ملاصدرا و میرداماد و عرفاى دیگرى بود، که در شیوه عرفانى خود در چارچوبه شرع و احادیث اهل بیت (ع) حرکت مىکردند.
این عالم گرانقدر علاوه بر مراتب علمى و عملى و اخلاقى، در سرودن شعر به زبانهاى عربى و فارسى نیز طبعى روان و شیوا داشت و آثار گرانبهایى از خود به یادگار گذاشت. دیوان شعر اسرار سبزوارى مشتمل بر غزلیات، ترجیع بند، رباعیات و ساقى نامه مىباشد و تاکنون چندین مرتبه تجدید چاپ و منتشر گردیده است.
سرانجام حکیم سبزوارى در سال 1289 هجرى در سبزوار، در 77 سالگى بدرود حیات گفت و در همین شهر مدفون گردید.
